Lozan antlaşması bu yıl sona mı eriyor?
1.Dünya Savaşı sonucunda 24 Temmuz 1923'te Cumhuriyet henüz ilan edilmeden önce İsviçre'nin Lozan şehrinde imzalandığı için bu ismi alan Lozan Antlaşmasının 100. yılındayız. Önümüzdeki yıl da yürürlüğe girişinin (1924) yüzüncü yılı olacak.
Bu antlaşmaya, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) temsilcileriyle Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika ve Yugoslavya temsilcileri katıldı.
TBMM Hükümetini, İsmet İnönü başkanlığında Dr. Rıza Nur Bey ve Hasan Saka'dan oluşan heyet temsil ediyor. 20 Kasım 1922'de başlayan görüşmeler boğazlar sorunu, kapitülasyonlar, Musul-Kerkük ve Osmanlı Devleti'nin borçları gibi nedenlerden dolayı kesilmesinin ardından 23 Nisan 1923'te yeniden başladı. Antlaşma maddeleri arasında ayrıca sınırlar, Kıbrıs, azınlıklar, savaş tazminatları, adalar, yabancı okullar, patrikhane konusunun da yer aldığı biliniyor.
1.Meclis imzaladı 2.Meclis onayladı
Lozan Barış Antlaşması, nice görüşme ve tartışmaların ardından I. Meclis tarafından imzalanırken, II. Meclis (TBMM) tarafından onaylandı. Antlaşmayla, Türkiye Cumhuriyeti'nin bağımsızlığı ve Misakımilli, itilaf devletleri tarafından resmen tanındı ve kabul edildi, Sevr Antlaşması da geçersiz hale geldi. Ülke sınırları Irak sınırı hariç belli oldu ve Türkiye açısından I. Dünya Savaşı sona erdi.(a.a)
Şehir efsanesi mi?
Lozan Sulh Muahede nâmesi, Lozan Barış antlaşması, Lozan konferansı gibi isimlerle de anılan antlaşma hakkında kamuoyunda birkaç yıldan beri dillendirilen yaygın bir kanaat var ve şöyle deniliyor: Bağımsızlığımızı kazanma mücadelesinde Lozan’da önümüze dayatılan ağır şartlar ve maddeler bulunuyor. Türkiye’nin elini kolunu bağlayan ve 100 yıl süreli antlaşmanın bu şartları Antlaşmanın 100.yılında yani bu yıl sona erecek, çıkarılamayan (petrol, bor vb değerli) madenler çıkarılacak, Türkiye çok zenginleşecek ve uçuşa geçecek vs. Bunların gerçeği yansıtmadığı onlarca yetkili ve uzman tarafından açıklandı.
Cimer'e bile sorulmuş
Geçtiğimiz yıllarda ‘Lozan Antlaşması'nın gizli maddeleri var mı? sorusunun Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi'ne (CİMER) de sorulduğu, meclis başkanı ve hükümet sözcüleri tarafından cevaplanarak, Lozan Barış Antlaşması'nda gizli maddeler bulunmadığı, süreli olmadığı ve maden çıkartmamıza engel teşkil eden herhangi bir maddenin yer almadığı dile getirilmişti.
Devlet arşivlerinde Lozan fonu oluşturuldu
Mecliste, Dış işlerinde ve Devlet arşivlerinde her gün daha da genişleyen arşiv belgeleri bulunuyor. Yerli yabancı kaynaklar ışığında okumalar çoğalıyor, araştırmalar, arşivler bir araya getiriliyor. Yüzlerce bilim adamı, akademisyen ve araştırmacı Lozan’la alakalı muhtelif eserler kaleme alıyor.
Ve bir tavsiye
Hepsi birbirinden değerli çalışmalardan en derli toplu olanı olarak gördüğüm eser, Engin Koparanın büyük özveri ve vukufiyetle hazırladığı, internetten pdf’ini indirip okuma imkanı da bulunan ‘Lozan Tartışmalarının TBMM ve Türk Basınındaki Yansımaları (1922-1923)’adlı Yüksek Lisans Tezidir. İstanbul Üniversitesi’nde Doç.Dr.Işıl Çakan Hacıibrahimoğlu’nun tez danışmanlığı yaptığı 369 sayfalık çalışma 2010 yılında kabul edilmiş. Basılı eserler arasında karşılaşmadım ama çalışma bütün safhalarıyla (öncesi, ilk görüşmeler, ara verilmesi ve sonrasıyla alakalı) lehte ve aleyhte mecliste yapılmış gizli celseler de dahil tüm zabıt konuşmalarını, Ankara ve İstanbul basınının haber ve yorumlarının topluca ele alınması çok hoşuma gitti. Altı yıldan beri arşiv çalışmalarının zorluğunu bilen ve takip eden biri olarak eserden istifade ettim ve yazarını takdir ettim.'
Tarihimizin önemli dönüm noktalarından birini teşkil eden bu antlaşma efsanelerden uzak ele alınmalı, Zafer veya hezimet gözüyle bakmayıp olduğu gibi değerlendirmeli, Devrin şartları içerindeki konumu göz önünde bulundurarak, millet ve devlet olarak varsa hatalardan ders çıkarma cihetine gidilmelidir.
